SUB FINEM (2004) van Caroline Ansink
Abbie de Quant (fluit), Jannie Pranger (mezzo-sopraan) en Elizabeth van Malde (piano). 29 oktober 2004 (wereldpremière) 20.15 uur Concertgebouw Amsterdam 020-6718345 Jury Compositieconcours voor fluitmuziek in kleine bezetting. Georganiseerd door De Stichting Flutonicon
13 november 2004 Utrechts Conservatorium
Caroline over de stukken die binnenkort in première gaan:
Sisyphus is al lang geleden geschreven, ter gelegenheid van de geboorte van Gonny's tweede kind. Bij de geboorte van haar eerste schreef ik Pyrrhus, en aan de titels is te horen dat de twee stukken verwant zijn. De Griekse helden verwijzen naar de verhalen waarin ze een hoofdrol spelen; Pyrrhus symboliseert de 'overwinning' van de mens op de natuur, en Sisyphus gaat over de vruchteloze pogingen daarin veranderingen te bewerkstelligen. Los De Arbeitskreis Frau und Musik vroeg me in 2003 of ik ter gelegenheid van haar vijfentwintigjarig jubileum een pianostuk van enkele bladzijden wilde schrijven, geschikt voor gevorderde amateurs. Toen ik nog slechts een paar korte stukken geschreven had ben ik al met een aantal musicologen meegereisd naar Keulen om een festival van de jonge Arbeitskreis mee te maken. De sfeer was overweldigend, en ik werd meteen lid. Het leek me dan ook minstens gepast om bij dit kwarteeuwfeest een hommage te schrijven. Ik vroeg dirigent Mascha Blankenburg, die de Arbeitskreis heeft opgericht, mij een gedicht, bij voorkeur van Rilke, te sturen, dat uitdrukt wat haar destijds motiveerde. Ze stuurde me een prachtig gedicht, vol energie, dat Ein Frühlingswind heette, maar dat we korte tijd later al weer verwierpen, omdat het eigenlijk een beetje te mooi was: het was beslist geen gemakkelijke taak, die ze zich destijds gesteld had. Ze had het al zo vaak verteld: op een dag was het haar merkwaardig voorgekomen, dat er in de muziekgeschiedenis zo weinig gewag gemaakt wordt van vrouwen die componeren. Ze ging op zoek - en vond in bibliotheken van heel Europa in relatief korte tijd meer dan zesduizend titels van nooit gespeelde, maar uitstekend afgewerkte stukken van vrouwen, van de Renaissance tot heden. Om het werk van vrouwen in Duitsland onder de aandacht te brengen richtte ze de Arbeitskreis op, destijds ook Archiv genoemd, omdat ze kopieën van alle partituren thuis herbergde. Rilke's "Da neigt sich die Stunde ... " paste precies bij alle hindernissen die er sindsdien te nemen waren, en het kostte me weinig moeite er een geschikt pianostuk bij te schrijven. Da neigt sich die Stunde und rührt mich an
mit klarem, metallenem Schlag: mir zittern die Sinne. Ich fühle: ich kann - und ich fasse den plastischen Tag. Nichts war noch vollendet, eh ich es erschaut, ein jegliches Werden stand still. Meine Blicke sind reif, und wie eine Braut kommt jedem das Ding, das er will. Nichts ist mir zu klein und ich lieb es trotzdem und mal es auf Goldgrund und groß, und halte es hoch, und ich weiß nicht wem löst es die Seele los ... R.M. Rilke SUB FINEM: aan het einde, wegens het einde, tegen het einde, maar ook: op de grens. Het merendeel van de teksten, geselecteerd voor deze cyclus, schreef Vasalis, toen ze wist, dat ze niet lang meer te leven had. In veel van de gedichten staat de tijd stil, wat niet zo verwonderlijk is, met zicht op de eeuwigheid. Maar ook in haar vroegere werk speelt de tijd soms een bijzondere rol. Daarvan werden ook enige voorbeelden gekozen, mede omdat daardoor de ontwikkelingen van zowel de dichter als de mens Vasalis meer gestalte krijgen. De centrale rol van de fluit is meer dan logisch: Abbie de Quant nam het initiatief voor dit project, en bovendien is de fluit in Oosterse culturen het medium bij uitstek om te communiceren met het hiernamaals. Het stuk is opgedragen aan Marten Toonder, met wie ik veel over de poëzie van Vasalis sprak, en omdat zijn visie op de dimensie tijd mij telkens weer in hoge mate boeit. Het was heel bijzonder, dat de première precies op zijn verjaardag plaats zou hebben. Dat de première een paar maanden werd uitgesteld doet daar eigenlijk niets aan af. 1.
De winter en mijn lief zijn heen. Er zit een merel op het dak, zijn keel beweegt, zijn snavel beeft alsof hij in zichzelve sprak. Hij luistert; uit een verre boom klinkt als het ketsen van twee stenen een vonkenregen van verlangen zo luid, zo helder en zo bang. De merel stort zich met een kreet vol wildheid in de voorjaarsvlagen. Ik kan het bijna niet verdragen: mijn voorjaar en mijn lief zijn heen. 2. Diep van mijzelf en van mijn zang vervreemd
hoor ik in twijfel niets dan toon na toon, ontken de wijs, de oude, diep beminde melodie, ontken ik al wat naar verbinding zweemt, ontdek ik in de grootste eenheid hoon. Afzonderlijk, vervreemd, is alles wat ik zie. Eén boom bespiedde ik, haast de gansche dag, het regende gestaag en blad na blad neeg naar beneden als een druppel woog en drupte en rees zacht omhoog... Zoo regende het van blad op blad, zoo regende het de gansche dag. Het regent en ik neig en rijs met kleine wanhoop in het grijs gemoed. Ik ben zoo ziek... Waar bleef de hemelsche muziek, de eenheid in het aardsche zingen. Ik hoor alleen, dat alles lijdt, ziek van de veelheid van de dingen, van hun volstrekte eenzaamheid.
3. Steen Verdriet kit al mijn krachten samen, zodat ik roerloos wordt als steen. Mijn hele wezen wordt materie, een ondoordringbaar star mysterie, o sla de rots, opdat ik ween. 4. Ouderdom Ik oefen als een jonge vogel op de rand van 't nest, dat ik verlaten moet in kleine haperende vluchten en sper mijn snavel. 5. De zomerwei des ochtends vroeg.
En op een zuchtje dat hem droeg vliegt een geel vlindertje voorbij. Heer, had het hierbij maar gelaten. 6. Nachtelijke ontmoeting Uit de sneeuwwitte weide verrijst onverhoeds een paard. Hoe het staat, wat het doet vindt plaats. Nu. Voorgoed. Adem licht, deze teug, dit paard, deze wei gaan voorbij, maar zijn, deze nacht, deze pijn een keer samen met mij. Nu. Voorgoed. 7. De wielewaal werpt keer op keer gepolitoerde lasso's uit. Zo glad, zo helder en zo luid hij fluit zoals een jongen fluit
en ik kijk op, daar gaat hij weer! Het lijkt wel of ik nog zo pas een vangbaar meisje was. 8. Ieder moment al een herinnering een ander ding nog vers als vis bewegelijk maar op de grote hoop geworpen zieltogend in het flonkerende net van het bestaan, dat stromende zich rept. 9. Het enige dat oud lijkt is dit ogenblik want het verleden -ik- is jonger, jong. De toekomst die mij niet meer toekomt is wonderbaarlijk vers en licht en straalt en dampt van jeugd. Als in de zomer- ochtend vroeg de zee. 10.
De tijd, het stromende getij gaat nu zo snel en het verval zo steil, alles werd weggespoeld. Kom nu forellen, mijn herinneringen spring met de verse krachten en met de eerste wilde geuren tegen de stroom. 11. Slaapliedje Iedere dag omhooggeklauwd langs steen de blauwe avond is er, maar het einde niet. De rand van de vulkaan is dichterbij gekomen geen vegetatie meer, geen vogel en geen lied. En ongezegend ben ik weer, en weer alleen en zeer bevreesd voor onherroepelijke dromen. 12. Vroeger vogels bij het raam,
nu vliederdunne vlinders zonder gerucht en van materie haast ontdaan. Het is wel tijd, wel tijd om weg te gaan. 13. Ochtend Zo kalm als op een vlot van helderheid en rust, gelegen op mijn rug dreef ik de ochtend in, het ochtendlicht, land, lucht en water waren één en zonder dat er van hun eigenheid maar iets verloren ging. 14. Sub Finem En nu nog maar alleen het lichaam los te laten de liefste en de kinderen te laten gaan alleen nog maar het sterke licht het rode, zuivere van de late zon te zien, te volgen en de eigen weg te gaan. Het werd, het was, het is gedaan. Gonny en het concert op 5 oktober
Gonny van der Maten is cantrix/organiste van de Geertekerk te Utrecht. Zij geeft veelvuldig concerten, zowel solo als in samenwerking met ensembles. Er zijn inmiddels drie CD’s van haar verschenen. Zij heeft vele opnames gemaakt voor radio en tv. In haar uitvoeringspraktijk probeert zij het instrument orgel uit zijn geïsoleerde plaats in de muziekwereld te halen. Zo combineert zij orgelmuziek met andere kunstvormen, zoals poëzie, toneel en dans. Zij maakte een dansvoorstelling rond het thema water, programma’s over De Kleine Prins van Antoine de Saint-Exupéry, gedichten van Paul van Ostaijen, poëzie rond de vier jaargetijden (met Lieuwe Visser), teksten en muziek van Hildegard von Bingen en een programma (getiteld Vox Humana) met stemkunstenaar Jaap Blonk. Van deze concertvoorstellingen zijn ook radioregistraties uitgezonden. Naast haar werk als uitvoerend musicus componeert Gonny van der Maten ook muziek voor diverse instrumentcombinaties. Tijdens het concert van 5 oktober worden er ook werken gespeeld van Jéhan Alain, Sofia Gubaidulina en Norbert Schneider. Toegang is gratis. Het concert is namelijk een onderdeel van de door de stad Haarlem gesubsidieerde zomerserie.
Het orgel waarop Gonny gaat spelen is wereldberoemd, gebouwd door de bouwer Chr.Müller in 1738.
De pers over Caroline's werk:
Muziek uit poëzie gepeld. Thea Derks, Nieuwsbrief Nederlandse Muziek september/oktober 2004:
De fluitiste Abbie de Quant combineert in haar concerten vaak poëzie, beeldende kunst en muziek. Ook haar repertoirekeuze is avontuurlijk: deze reikt van het westerse klassieke repertoire van Barok tot hedendaagse tot Aziatische toonkunst. Sinds jaar en dag brengt zij tijdens haar eigen serie in het Amsterdamse concertgebouw minimaal één première per concert, vaak van Nederlandse componisten.
Zo schreef Caroline Ansink voor haar de prachtige, op cd vastgelegde cyclus Oh, beminnelijk litteken. Hierop draagt Lucebert zeven gedichten voor tegen een achtergrond van fluit, bandoneon en elektronische bewerkte geluidsopnamen. Ook componisten als Ton de Leeuw, Bart Visman en Theo Loevendie componeerden voor Abbie de Quant. Voor haar nieuwste project vroeg zij vier componisten een zetting te maken voor fluit, piano en stem van het werk van drie Nederlandse dichters: Vasalis; Hanny Michaelis en Judith Herzberg.
Voor haar zesdelige cyclus Sub Finem koos Caroline gedichten die Vasalis tegen het einde van haar leven schreef, wetende dat zij binnenkort zou sterven. Ansink: 'In veel van deze gedichten staat de tijd stil, niet zo verwonderlijk, gezien haar zicht op de eeuwigheid, maar ook in haar vroegere werk speelt tijd een bijzondere rol. Uit de door mij gekozen teksten spreekt een schitterende berusting over hoe het leven in elkaar zit, zonder dat het pedant of pseudo-wijs wordt; ze zijn prachtig in hun eenvoud. Ook mijn muziek is eenvoudig en ik heb de expressie zo universeel gemaakt, dat zij welhaast invoelbaar is voor wie geen Nederlands kent. Het stuk is opgedragen aan Marten Toonder, wiens visie op de dimensie tijd mij hevig boeit; ik sprak veel met hem over de poëzie van Vasalis.'
...Het wordt een gevarieerd en boeiend concert...
Recensie uit Zuid-Afrika over Die Kind.
"Die repertorium, hoewel oorwegend laat-Romanties, is niet altyd maklik singbaar nie. Die kuns om binne 'n paar minute die ideale emosionele ambiance daar te stel, is een wat Bronkhorst heeltemaal bemeester. [...]
Ewe aangrypend as onthutsend is die Nederlander Caroline Ansink (gebore 1959) se toonsetting ... van Ingrid Jonker se Die kind wat doodgeskiet is deur soldate by Nyanga. Dit is 'n hartverskeurende, verwarrende maar tog ook grensverskuiwende lied omdat Ansink hier 'n eietydse idioon gebruik wat by g'n tradisie aansluit nie. Sy behou egter die tipies Afrikaanse metrum. [...] Voorwaar 'n meesterwerk in die kleine." - RAPPORT, 28 maart 2004 Gevonden. Interview met Tania Kross.
...Tania Kross werd geboren op Curaçao en groeide daar ook op. In de concertserie Het Debuut zong ze vorig seizoen in elf steden de première van het voor haar gecomponeerde Awanan Kla (Heldere wateren) van componiste Caroline Ansink op een gedicht van Carel de Haseth, gevolmachtigd minister van de Nederlandse Antillen. ,,Op mijn verzoek heeft De Haseth een tekst geschreven over mijn ultieme moment op Curaçao'', zegt Kross. ,,Ik zwom in zee, op mijn rug. Onder me voelde ik de koude en warme stromingen en hoorde ik de koraalsteentjes kraken. Toen begon het te regenen. Het is een cliché, maar ik was zo gelukkig dat ik had kunnen sterven. Dat moment wilde ik graag in een lied vangen, omdat ik het publiek ook iets van mezelf wilde laten zien. Ik heb in Nederland gestudeerd en mijn beroep is zo westers als maar kan, maar ik kom uit een totaal andere cultuur... NRC Handelsblad 20 juni 2003.
Caroline werkt op dit moment aan een korte opera die in het najaar van 2005 tesamen met Suor Angelica van Puccini en Mariken van Nimwegen van Martinu door het VU kamerkoor en orkest zal worden uitgevoerd tijdens het komende lustrum. Dirigent en initiatiefnemer Boudewijn Jansen vroeg Caroline of ze, als aanvulling op de opera's waarin veel vrouwen zingen, hoofdzakelijk voor mannenkoor en mannelijke solisten de vermaarde Marsman-tekst <De Grijsaard en de Jongeling> wilde toonzetten. Na overleg werd dit aangevuld met het vroegere gedicht <Heerser>. De titel van het drieluik in de regie van Marcel Sijm en dramaturgie van Klaus Bertisch, wordt <Groots en meeslepend wil ik leven, de opera.> Stichting Flutonicon
wil een ontmoetingspunt zijn tussen amateur-dwarsfluitisten en -traversospelers. Daartoe organiseert Flutonicon jaarlijks een aantal activiteiten onder leiding van ervaren en gespecialiseerde docenten.
Het jaarlijkse Nationaal Fluitconcours voor niet-professionele fluitisten van alle leeftijden wordt onder auspiciën van Flutonicon georganiseerd. Tweejaarlijks wordt hieraan een compositieconcours voor fluitmuziek verbonden. Op 13 November van 10 tot 17 uur vindt in de Fentener van Vlissingenzaal te Utrecht de Finale van het Flutonicon Compositieconcours plaats. De jury, bestaande uit Alex Manassen, Pip van Steen en Nine Sligter zocht onder voorzitterschap van Caroline Ansink de 10 genomineerde werken uit. Conservatoriumstudenten nemen de presentatie van die werken voor hun rekening. Aansluitend zal de jury de winnaar bekend maken.
CD-verloting. Graag willen we ons archief zo compleet mogelijk hebben. Hierdoor kunnen we onder andere het Bulletin extra interessant maken. Daarom verloten wij een CD.
Een ieder, die ons interessante artikelen, vermeldingen in bladen, aankondigingen enz. over Caroline opstuurt, maakt kans op een CD. |
